عقل سرخ

گزارش مدیرکل درباره اجرای پادمان در ایران

خرداد1382

6 ژوئن 2003

الف – مقدمه

1- در جلسه شورای حکام در تاریخ 17 مارس 2003 دبیرکل آژانس در زمینه گفت و گوهایی که با جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته ( که از این پس با نام ایران اشاره می‌شود) گزارشی را در رابطه با برخی مسائل پادمان که نیاز به توضیح داشته و اقداماتی که در ارتباط با اجرای موافقتنامه بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای کاربرد پادمان مربوط به معاهده منع گسترش سلاحهای هسته‌ای (قرارداد پادمان) مورد نیاز می‌باشد، ارائه نمود. این گزارش اطلاعاتی را در زمینه ماهیت مسائل پادمان و اقداماتی که مورد نیاز می‌باشد، را ارائه نموده و پیشرفت های صورت گرفته از ماه مارس در این زمینه را شرح می‌دهد. به گزارش کلی‌تر در مورد اجرای پادمان در این سند اشاره نشده، ولی در گزارش های اجرای پادمان به آنها اشاره شده است.

ب - پیشرفتهای اخیر

2- در اجلاس عادی سپتامبر 2002 کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، آقای آقازاده اظهار داشت که ایران «طرح دراز مدتی را برای ساخت نیروگاههای برق هسته‌ای با ظرفیت کل 6000 مگاوات طی دو دهه در دست دارد». او همچنین اظهار نمود که چنین پروژه عظیمی مستلزم «طرح ریزی از پیش طراحی شده همه جانبه‌ای در زمینه های مختلف فن‌آوری هسته‌ای چون چرخه سوخت، ایمنی و پسمانداری می‌باشد».

3- طی کنفرانس عمومی، دبیرکل با معاون رئیس جمهور ایران ملاقات و از وی خواست تا این مسئله را که آیا ایران در حال ساخت تأسیسات هسته‌ای بزرگ زیرزمینی در نطنز و کارخانه تولید آب سنگین در اراک، همانطور که در رسانة‌های آگوست 2003 گزارش شده است؛ می‌باشد را تأیید نماید. معاون رئیس جمهور برخی اطلاعات در رابطه با مقاصد ایران برای توسعه چرخه سوخت هسته‌ای را ارائه نمود و با بازدید دبیرکل و معاون پادمان از این دو سایت در اواخر سال 2002 و گفت وگو با مقامات ایران طی این اجلاس در رابطه با طرح های توسعه هسته‌ای ایران موافقت کرد.

4- بازدید از ایران برای اکتبر 2002 برنامه‌ریزی شده بود، ولی این کار در تاریخ 21 تا 22 فوریه 2003 انجام گرفت. دبیرکل از سوی معاون خود در امور پادمان (DDG-SG) و همچنین مدیر بخش مربوط به عملیات پادمان (B)، همراهی می‌شد.

5- طی بازدید، ایران دبیرکل را از برنامه غنی سازی اورانیوم که شامل دو تأسیسات جدید واقع در نطنز بنام کارخانه آزمایشی غنی سازی سوخت (PFEP) که ساخت آن رو به اتمام بود، و یک کارخانه بزرگ غنی سازی در مقیاس تجاری (FEP) که در دست ساخت بود، مطلع نمود. این دو تأسیسات برای اولین بار و طی این بازدید به آژانس اعلام می‌شد، و دبیرکل از هر دو این تأسیسات بازدید بعمل آورد. ایران همچنین تأیید نمود که کارخانه تولید آب سنگین، که در پاراگراف 3 در بالا به آن اشاره شده است، در اراک در دست ساخت می‌باشد.

6- طی این بازدید، دبیرکل اطلاع حاصل نمود که ایران تغییرات مربوط به توافقات جانبی را، همانطور که از سوی شورای حکام در سال 1992، درخواست و در آن خواستار ارائه اطلاعات و تدارکات اولیه مربوط به طراحی تأسیسات جدید و تغییرات در تأسیسات موجود شده، همچنین اطلاعات اولیه در زمینه محل های جدید در خارج از تأسیسات را که مواد هسته‌ای به طور مرسوم در آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد (LOFs)، را مورد قبول قرار خواهد داد. این مطالب طی نامه‌ای به آژانس در تاریخ 26 فوریه 2003 مورد تائید قرار گرفت (پاراگراف 15 در زیر را مشاهده بفرمائید).

7- بعلاوه، در پاسخ به درخواست آژانس مبنی بر انتقال مواد هسته‌ای به ایران، که اخیراً توسط کشور عرضه کننده و در پاسخ به استفسارهای مکرر آژانس تأیید شده است، ایران دریافت اورانیوم طبیعی در سال 1991 را بصورت 1000کیلوگرمUF6 ، 400 کیلوگرم UF4، و 400 کیلوگرم UO2، که قبلاً به آژانس گزارش نشده بود و اکنون در آزمایشگاه چند منظوره جابرن حیان (JHL) در مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران (TNRC) نگهداری می‌شود، را تصدیق نمود. ایران همچنین آژانس را مطلع نمود که بیشتر UF4 را در سال 2000 و در آزمایشگاه جابربن حیان به فلز اورانیوم تبدیل نموده است. این اطلاعات متعاقباً از سوی ایران و از طریق یک نامه جداگانه خطاب به آژانس در تاریخ 26 فوریه 2003 مورد تأیید قرار گرفت.

8- طی گفت وگوهای مقامات ایرانی با معاون دبیرکل در امور پادمان، در ماه فوریه به اطلاعات ارائه شده از سوی منابع آزاد در زمینه امکان انجام فعالیت های غنی سازی در کارگاه شرکت کالا الکتریک در تهران از سوی آژانس اشاره گردید. مقامات ایرانی تصدیق نمودند که این کارگاه برای تولید اجزاء سانتریفیوژ مورد استفاده قرار می‌گرفته، ولی اظهار نمودند که هیچگونه عملیاتی در رابطه با برنامه اجرای غنی سازی سانتریفیوژ و استفاده از مواد هسته‌ای، در شرکت کالای الکتریک و یا محل دیگری در ایران وجود نداشته است. طبق اظهارات مقامات ایرانی، تمام آزمایشات با استفاده از مطالعه و بررسی های شبیه سازی انجام گرفته است. در حالی که تأسیسات تولید اجزاء سانتریفیوژ، جزو تأسیسات هسته‌ای که باید تحت توافقنامه پادمان NPT به آژانس اعلام شود، نمی‌باشد، از ایران طبق اظهارات خود مبنی بر سیاست شفافیت، خواسته شد تا به آژانس اجازه دهد تا از این کارگاه بازدید بعمل آورده و با برداشتن نمونه‌های محیطی آژانس را در تأیید اظهارات ایران مبنی بر عدم وجود مواد هسته‌ای و فعالیتهای مربوطه اش نشده یاری نماید. این درخواست ابتدا رد شد. مقامات ایرانی به آژانس اظهار داشتند که این بازدیدها و نمونه برداری‌ محیطی مورد درخواست، فقط موقعی الزامی خواهد بود که پروتکل الحاقی پذیرفته شود و مورد اجرا قرار گیرد با این حال، آنها متعاقباً با اجازه دسترسی به کارگاه (بخش های محدودی از محل در ماه مارس و تمام کارگاه در ماه مه) موافقت نمودند، و اخیراً اشاره نموده‌اند که آنها اجازه نمونه‌برداری محیطی را طی بازدید کارشناسان غنی سازی آژانس از ایران که بین 7 تا 11 ژوئن 2003 صورت خواهد گرفت (پاراگراف 11 را در زیر مشاهده بفرمائید)، را مورد بررسی قرار خواهند داد.

9- در 26 فوریه 2003، لیستی از سؤالات و درخواست ها به منظور توضیح و روشن‌سازی در رابطه با سانتریفیوژ و برنامه‌های غنی سازی لیزر و برنامه آب سنگین به ایران ارائه گردید و تقاضای پاسخ کتبی در این زمینه گردید. پاسخ کتبی ایران در تاریخ 4 ژوئن 2003، دریافت گردید، که مفاد آن با مقامات ایرانی پیگیری خواهد شد.

10- در نامه‌ای به تاریخ 5 مه 2003، ایران برای اولین بار آژانس را از قصد خود مبنی بر ساخت یک راکتور تحقیقاتی آب سنگین در اراک (40 مگاوات راکتور تحقیقاتی هسته‌ای ایران) مطلع نمود. ایران همچنین از طرح خود مبنی بر آغاز ساخت کارخانه تولید سوخت در اصفهان (FMP) آژانس را مطلع نمود.

11- طی جلسه‌ای بین معاون رئیس جمهور ایران و دبیرکل در 5 مه 2003، دبیرکل درخواست آژانس مبنی بر اجازه فرستادن بازرسان آژانس به کارگاه شرکت کالای الکتریک در تهران، و نمونه برداری محیطی را مورد تأکید قرار داد. دبیرکل همچنین به پیشنهاد اولیه آژانس در ماه آوریل برای بازدید گروهی از کارشناسان آژانس از ایران و گفت وگو در مورد برنامه توسعه و تحقیقات سانتریفیوژ بمنظور ارزیابی اینکه چگونه وضعیت موجود پروژه بدون استفاده از مواد هسته‌ای طی آزمایشات می‌تواند به انجام برسد، اشاره نمود. ایران موافقت نمود تا این پیشنهاد را مورد بررسی قرار داده و متعاقباً در تاریخ 7 تا 11 ژوئن 2003 موافقت خود را اعلام نمود.

پ – اجرای پادمان

12- لازمه بند 8 توافقنامه پادمان ایران این است که ایران آژانس را در جریان اطلاعات مربوط به «مواد هسته‌ای که طبق توافقنامه تحت پادمان قرار دارد و همچنین خصوصیات تأسیساتی که مربوط به پادمان چنین موادی می‌باشد»، قرار دهد.

13- همانطور که در بندc34  توافقنامه پادمان پیش بینی شده است، مواد هسته‌ای و خلوص مناسب و مورد نیاز برای ساخت سوخت، یا غنی سازی و یا هرگونه مواد هسته‌ای که در مراحل بعدی در چرخه سوخت هسته‌ای تولید می‌شود، تحت نظارت روند پادمان که در توافقنامه مشخص شده، قراردارد. این روند شامل، گزارش ایران به آژانس در مورد هرگونه تغییراتی در موجودی مربوط به مواد هسته‌ای از طریق ارائه گزارشات مربوط به تغییر موجودی (ICRs) 5 می‌باشد. تغییرات معین در موجودی مستلزم ارائه گزارش اضافی می‌باشد. این مسئله شامل وارد کردن مواد هسته‌ای به مقدار متجاوز از یک کیلوگرم مؤثر می‌باشد، که طبق بند 95 از توافقنامه پادمان ارائه گزارش به آژانس قبل از وارد نمودن آن الزامی است.

14- به منظور قادر ساختن آژانس برای بررسی و تحقیق در زمینه موجودی مواد هسته‌ای، ایران نیز موظف است تا اطلاعات مربوط به طراحی تأسیسات (همانطور که در بند 1-98 توافقنامه پادمان معین شده است) و اطلاعات در زمینه محل های خارج از تأسیسات (LOF)  را ارائه نماید. طبق بند 42 توافقنامه پادمان ایران، محدودیت زمانی اعلام اطلاعات طراحی تأسیسات هسته‌ای جدید در آئین نامه اجرایی مشخص می‌شود، ولی در هر صورت این اطلاعات باید «هر چه زودتر و قبل از تزریق مواد به تأسیسات جدید» ارائه شود. بند 49 ملزم می‌سازد که اطلاعات LOF نیز «به موقع» ارائه گردد.

15- بخش کلی توافقنامه‌های جانبی که از سال 1976 تا 26 فوریه 2003 با ایران اجرا می‌شود، شامل چیزی است که تا 1992 متن استاندارد به حساب می‌آمده و خواستار ارائه اطلاعات طراحی در زمینه تأسیسات جدید و قبل از تزریق مواد هسته‌ای به تأسیسات یعنی در مدتی که بیش از 180 روز نبوده باشد، و ارائه اطلاعات در زمینه محل های خارج از تأسیسات (LOF) به همراه گزارش مربوط به دریافت مواد هسته‌ای در LOF می باشد. با پذیرش ایران در 26 فوریه 2003 مبنی بر تغییر و تحولات در توافقنامه های جانبی پیشنهاد شده توسط آژانس، بخش کلی توافقنامه‌های آژانس اکنون مستلزم این است که ایران آژانس را در جریان تأسیسات جدید خود قرار داده و تغییر و تحول در تأسیسات موجود را از طریق ارائه اطلاعات اولیه طراحی به محض تصمیم ‌گیری در زمینه ساخت، تصویب ساخت و یا تغییراتی که صورت می‌گیرد و ارائه اطلاعات طراحی در حین پیشرفت کار را به آژانس اعلام نماید. قرار است اطلاعات در مراحل اولیه پروژه، طراحی اولیه، ساخت و مراحل راه‌اندازی ارائه شود.

پ – 1- واردات مواد هسته‌ای

UF4  ,UF6 -15  و UO2 وارد شده از سوی ایران در سال 1991 موادی هستند که همانطور که در بند c34 از موافقتنامه پادمان ایران قید شده، تحت کلیه روندهای پادمان که در قرارداد مشخص شده، بخصوص نیاز به گزارش تغییرات موجودی، قرار دارد. بنابراین ایران متعهد بود که واردات مواد مورد سؤال را بهنگام وارد کردن گزارش نماید. همچنین ایران متعهد بود اطلاعات طراحی را به محض امکان و قبل از اینکه این مواد به تأسیسات دریافت کننده تزریق شود را گزارش نماید.

17- ایران در نامه 26 فوریه 2003 خود دریافت مواد مورد سؤال را تأیید نمود. ایران اظهار نمود که تفسیرش از بند c34 و 95 موافقتنامه پادمان این بوده است که هیچگونه ارائه گزارشی به آژانس تا موقعی که مقدار کل مواد از یک کیلوگرم مؤثر تجاوز ننماید، ضروری نمی‌باشد. در هر حال، همانطور که در پاراگراف 13 در بالا اشاره شده است، تمام موادی که در بند c34 موافقتنامه پادمان به آن اشاره شده است، باید به آژانس گزارش می شد. بند 95 بر ضرورت و لزوم اعلام قبلی، با توجه به واردات مواد هسته‌ای که متجاوز از یک کیلوگرم مؤثر باشد، تاکید دارد.

18- ایران در تاریخ 15 آوریل 2003 گزارش تغییر موجودی (ICR)  را در ارتباط با واردات مواد هسته‌ای، و در 5 مه 2003، اطلاعات اولیه طراحی برای آزمایشگاه جابربن حیان، جایی که بیشتر این مواد در آنجا نگهداری می‌شود را ارائه نمود.

پ - 1-1 فرآوری UF6

19- مقامات ایران اظهار نموده‌اند که UF6 وارداتی مورد فراوری قرار نگرفته است. و بخصوص اینکه این مواد در غنی سازی، سانتریفیوژ و یا سایر آزمایشات مورد استفاده قرار نگرفته است. یک سیلندر بزرگ و دو سیلندرکوچک UF6 که محتوی UF6 وارد شده بوده در ماه فوریه به آژانس نشان داده شده است. این سیلندرها در ماه مارس در آزمایشگاه جابربن حیان در دسترسی آژانس قرار گرفته است. در آن زمان، بعد از اینکه بازرسان آژانس متوجه شدند که یکی از سیلندرها سبکتر از آن چیزی بوده که گزارش شده، مقامات کشور توضیح دادند که مقدار کمی از) UF6 1.9کیلوگرم) به دلیل نشت از دریچه‌های دو سیلندرکوچک، از بین رفته است. طی بازرسی ماه آوریل توضیح داده شد که یکسال قبل متوجه این نشست شده‌اند. ارزیابی نهایی موقعی که نمونه‌های مخرب گرفته شود، و نمونه‌های محیطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مستندات ارائه شده از سوی متصدی این کار مورد بررسی قرار گیرد، کامل خواهد شد.

پ  -1- 2 تبدیلات UF4

20- ایران به آژانس اطلاع داد که غالب UF4 ها به اورانیوم فلزی در JHL تبدیل شده است. در حالیکه وسایل و لوازم این تبدیلات جدا شده‌اند و در یک کانتینر نگهداری می‌شود (در بازدید فوریه به آژانس نشان داده شده است)، ایران اکنون بخشی از این مؤسسه را برای آزمایشگاه تبدیلات اورانیوم فلزی اختصاص داده است. اورانیوم فلزی به همراه UF4 و پسماندهای مربوطه برای بررسی به آژانس ارائه شده است. ارزیابی نهایی زمانی انجام خواهد شد که نتایج آنالیز آزمایشات تخریبی بدست آید و اسناد ومدارک مؤسسه مورد بررسی قرار گیرد. هنوز لازم است که نقش اورانیوم فلزی در مؤسسات اظهار شده ایران در چرخه سوخت کاملاً فهمیده شود. از آنجائی که نه راکتور آب سبک و نه راکتور تحقیقاتی آب سنگین اورانیوم فلزی برای سوخت لازم ندارد.

پ-1-3 تبدیلات UO2

21- در طول مباحث فوریه 2003، آژانس اطلاع یافت که ایران مقداری از UO2 وارداتی را درJHL  برای آزمایش‌های خالص سازی و پروسه‌های تبدیلات استفاده نموده است. آزمایشات شامل حال UO2 در اسید نیتریک و استفاده از اورانیل نیترات برای آزمایش پالس کالوم و تولید آمونیوم اورانیل کربنات (AUC) که برای UCF مورد استفاده قرار می‌گیرد. مؤسسه‌ای که در سال 2000 به آژانس اطلاع داده شده و در حال ساخت در اصفهان است. در آوریل، در پاسخ به سؤالات آژانس، مسئولین ایرانی به آژانس اطلاع دادند که مقداری از UO2 همچنین برای تولید ایزوتوپ در راکتور تحقیقاتی تهران (TRR) مورد استفاده قرار گرفته است. بعلاوه به آژانس اطلاع دادند که مقدار بسیار کمی از UO2 به صورت قرص برای آزمایشات شیمیایی برای تولید رادیوایزوتوپ های آلومینیم ، ید و زنون در مؤسسه MIX را مورد استفاده قرار داده‌اند. UO2 غیر استفاده شده به آژانس ارائه شد.

22- قسمت اعظم UO2 استفاده شده در آزمایشات مربوط به UCF، جهت کنترل آژانس به شکل پسمان مایع در اصفهان ارائه شده است، پسمان باقی مانده در مکانی نزدیک قم دفن شده که امکان کنترل و بازبینی آن میسر نیست. محل تقریبی AUC تولید شده طی آزمایشات مربوط به UCF مورد بحث قرار گرفته است. ارزشیابی نهایی زمانی تکمیل می‌شود که نتایج آنالیز نمونه‌ها در دسترس باشند و اسناد تکمیلی فراهم شده توسط کارگردانان تأسیسات مورد بازبینی قرار گیرند.

23- با توجه به آزمایشات تولید ایزوتوپ، ایران عنوان داشته که مقادیر اندکی از UO2 وارداتی جهت اهداف مورد نظر JHL مورد استفاده قرار گرفته و در TRR در معرض تابش قرار گرفته و به آزمایشگاهی متعلق به تأسیسات MIX در تهران برای جداسازی I-131 در سلول ارائه شده است. ایران به اطلاع آژانس رسانده است که باقی مانده پسمان هسته‌ای به شکل جامد در آمده و به سایتی در انارک انتقال داده شده است. کارگردانان در TRR و تأسیسات MIX  مدارک مورد نظر را ارائه کرده‌اند. آژانس هنوز در انتظار دریافت اطلاعات طراحی به روز در آورده شده برای تأسیسات MIX و TRR می‌باشد. مطابق برنامه بازدید سایت پسمان ها در انارک در ژوئن خواهد بود.

UO2 -24 مربوط به آزمایش پروسه شیمیایی تأسیسات MIX، از جمله پسمان های مشتق شده، برای بازبینی و نظارت آژانس در  JHL  ارائه شده است. ارزیابی نهایی پس از دریات نتایج آنالیز نمونه‌های تخریبی و اسناد مربوطه که توسط کارگردانان تأسیسات ارائه می‌شود تکمیل خواهد شد.

پ - 2 - برنامه غنی‌سازی اورانیوم

25- طی بازدید دبیرکل در فوریه 2003، ریاست سازمان به اطلاع آژانس رساند که بیش از 100 عدد از 1000 عدد سانتریفیوژ در نظر گرفته شده تا کنون در تأسیسات نیمه صنعتی نصب شده است و سانتریفیوژهای باقیمانده تا پایان سال نصب خواهند شد. علاوه بر آن، به اطلاع آژانس رساند تأسیسات غنی‌سازی تجاری که طراحی شده تا 50000 سانتریفیوژ داشته باشد مطابق برنامه در آینده نزدیک مواد هسته‌ای دریافت نخواهد کرد.